πίσα

Αρχαία πόλη κοντά στο ιερό της Ολυμπίας, από την οποία η περιοχή ονομάστηκε Πασάτις χώρα. Ως ιδρυτής της αναφέρεται ο Πίσος, εγγονός του θεού των ανέμων Αίολου. Η θέση της πόλης με το ένδοξο μυκηναϊκό παρελθόν (βασιλιάς της ήταν ο Οινόμαος) δεν έχει ταυτιστεί επακριβώς από την αρχαιολογική έρευνα. Είναι όμως βέβαιο, ότι βρισκόταν σε ένα από τους λόφους ΒΑ της Ολυμπίας, κοντά στο σημερινό χωριό Μιράκα, όπου αφθονούν οι ενδείξεις για την ύπαρξη εγκατάστασης από τα προϊστορικά ως και τα ελληνιστικά χρόνια. Την εποχή της ακμής τους, πριν από τη δωρική εισβολή, οι αχαιοί Πισάτες εξουσίαζαν τον χώρο του ιερού, όπου είχαν εγκαταστήσει τη λατρεία της θεάς Γης. Οι Πισάτες των ιστορικών χρόνων θεωρούσαν το μυθικό ήρωά τους, Ιδαίον Ηρακλή, ως τον ιδρυτή των αγώνων της Ολυμπίας· τη μορφή αυτή του ιδρυτή οι Ηλείοι, όταν επικράτησαν και επέβαλαν στο ιερό τη λατρεία του Δία, αντικατέστησαν με το δικό τους μυθικό ήρωα, τον Ηρακλή, γιο του Δία και της Αλκμήνης. Η εχθρότητα Π. και Ηλείων κατά τους αρχαϊκούς και κλασικούς χρόνους ήταν στην πραγματικότητα η αντίθεση του αχαϊκού-μυκηναϊκού στοιχείου προς το δωρικό. Οι Πισάτες, απόγονοι των Αχαιών, δεν έπαυσαν να διεκδικούν την κυριότητα του ιερού από τους Ηλείους, που αντιπροσώπευαν την καινούργια δύναμη του ελληνισμού. Οι προσπάθειες τους τελεσφόρησαν το 688 π.Χ., μετά τη νίκη του Άργους επί της Σπάρτης, βρήκαν την ευκαιρία να επαναστατήσουν κατά των Ηλείων και να ανακτήσουν τον έλεγχο του ιερού. Για έναν αιώνα περίπου οι Πισάτες διοργάνωναν τους ολυμπιακούς αγώνες· στον πόλεμο όμως του 572 π.Χ. οι Ηλείοι επικράτησαν και ο χώρος του ιερού άλλαξε πάλι κυρίους. Οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν με αφορμή τους συνεχείς πολέμους μεταξύ των Ηλείων, των Αρκάδων και των πόλεων της Τριφυλίας, πολέμους που προκαλούσαν οι επεκτατικές βλέψεις των Ηλείων. Οι Πισάτες πέτυχαν να αναλάβουν ξανά μαζί με τους Αρκάδες τη διοργάνωση των ολυμπιακών αγώνων το 364 π.Χ. Ο Ξενοφών στα Ελληνικά του αναφέρεται στη φονικότατη μάχη, που έγινε μέσα στον ίδιο τον ιερότατο χώρο της Ολυμπίας, την Άλτη, όταν κατά τη διάρκεια των αγώνων οι Ηλείοι επιτέθηκαν κατά των διοργανωτών. Οπωσδήποτε η Π. των ιστορικών χρόνων δεν ήταν παρά μια μικρή φτωχή πόλη, που ζούσε με την ανάμνηση του μυκηναϊκού παρελθόντος της και που οι διάφοροι εχθροί των Ηλείων χρησιμοποιούσαν ως ένα είδος εμπροσθοφυλακής στους μεταξύ τους πολέμους. Η Π. ερημώθηκε στα τελευταία χρόνια της αρχαιότητας και όταν ο Παυσανίας, τον 2ο μ.Χ. αι., πέρασε από την περιοχή της, έμαθε για τους Πισάτες, αλλά δεν είδε την πόλη τους, αφού πια δεν υπήρχε. «Τείχους δέ ή άλλου κατασκευάσματος ελείπετο ουδέν έτι, άμπελοι δέ ήσαν διά του χωρίου πεφυτευμέναι παντός, ένθα Πίσα ωκείτο» (IV, 22, 1-2).

* * *

ἡ, Α

πίστρα*.

[ΕΤΥΜΟΛ. Δευτερογενής τ. < θ. πῑ- τού πίνω* με δυσερμήνευτο -σ- (πρβλ. πισ-τός (ΙΙ), πίσ-τρα, πισ-μός) + κατάλ. -α].